X.Kərimlinin dilində yeni ifadə yaradıcılığı problemləri
DOI:
https://doi.org/10.69760/gsrh.0250205015Keywords:
bədii təsvir və ifadə vasitələri, sözyaratma, poetik dil, metafor və metonimiya, çoxmənalılıqAbstract
Söz müəyyən mənanın daşıyıcısıdır və dil sisteminin ən əsas elementlərindən biridir. Bir sözü konkret məna ilə təmin edən onun leksik-beynəlxalq məna sistemidir[1]. Azərbaycan dili həm qədimliyi, həm də lüğət tərkibinin zənginliyi ilə fərqlənir (Qurbanov, 2003; Həsənov, 2005). Bu dildə sözdə əsas mənaya əlavə olaraq çoxsaylı əlavə mənalar mövcuddur, həmçinin söz formaları çoxşaxəlidir və sintaktik funksiyalar genişdir. Beləliklə, Azərbaycan dilində söz həm müstəqil mənaya malik leksik vahid, həm də cümlə daxilində qrammatik funksiya daşıyan vahid kimi işlənir (Cəfərov, 2007). Məsələn, şair-dramaturq V.Q. Belinski qeyd edir:
“Şair sözü yüksək və müqəddəs sözdür. Bu sözdə ölməyən əbədi bir şöhrət vardır” (Belinski, 1954, s. 286).
Bu fikrə görə, həqiqətən də sözün poetik gücü böyükdür. Belinskiyə görə şairin sözündə həm xalqın haqq deyən, həqiqəti danışan səsi məskən salır. Dilçilik nəzəriyyəsində sözdə forma ilə məna arasında ünsürün sıx əlaqəsi vurğulanır: sözün əsas semantik məzmunu onun qrammatik forması və konteksti ilə birgə anlayışa çevrilir (Həsənov, 2005; Cəfərov, 2007). Xanəli Kərimlinin yaradıcılığında da bu prinsip açıq şəkildə müşahidə edilir – onun şeirlərində hər bir sözün forması və mənası fövqəladə ustalıqla üzvi şəkildə birləşərək poetik təsir gücünü artırır.
Bu məqalədə X.Kərimlinin dilində yeni ifadə yaradıcılığı, yəni ona xas bədii ifadə vasitələri, sözdən istifadənin xüsusiyyətləri tədqiq edilmiş və misallarla izah edilmişdir. Ədəbiyyatşünaslıqda dəfələrlə qeyd edildiyi kimi, müasir Azərbaycan ədəbiyyatı qlobal kontekstdə yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyur (Quliyeva & Babazadə, 2025). Belə bir kontekstdə X.Kərimlinin poetik dili, xalq yaradıcılığı ilə bağlılığı və bədii yenilikləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
References
Babazadə, Z. (2025). The first influences of western literature on Azerbaijan literature: Modernism and tradition in the works of Akhundzadeh. Acta Globalis Humanitatis et Linguarum, 2(1).
Babazadə, Z., & Qənbərov, M. (2025). Specific aspects of the motif of immortality in literature. Acta Globalis Humanitatis et Linguarum, 2(2), 215–222.
Bayramov, H. (1978). Azərbaycan dili frazeologiyasının əsasları. Maarif.
Belinski, V. Q. (1954). Rus ədəbiyyatı klassikləri haqqında. Azərbaycan Uşaq və Gənclər Ədəbiyyatı Nəşriyyatı.
Cabbarova, S. R. (2025). Məktəbəqədər yaşlı uşaqların intellektual hazırlığı və inkişafı. Global Spectrum of Research and Humanities, 2(4), 48–58.
Cəfərov, S. (2007). Müasir Azərbaycan dilinin leksikası (II hissə). Bakı.
Elaydi, Ə. S. (2021). Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın Türkcə Divanında milli-etnik yaddaş problemi. Beynəlxalq Dil və Ədəbiyyat Konqresi.
Əsgərova, Q. (2005). Qardaş Ədəbiyyatlar” da Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri. Bakı: Nurlan.
Hashimov, A., & Abuzerli, A. (2025). The restoration of archetypal memory in Yusif Samedoğlu’s “The Day of Murder”: A psychoanalytic and symbolic interpretation. Global Spectrum of Research and Humanities, 2(5), 60–66.
Həsənov, H. (2005). Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Maarif.
İZZETULLAKIZI, G. A. (2009). MOLLA NASRETTİN'DE CELİL MEMMETKULUZADE'YE MAHSUS MAHLASLAR. Journal of International Social Research, 1(6).
Kərimli, X. (2013). Payız duyğuları. Bakı.
Kərimli, X. (2021). Şairin könül dünyası. Bakı.
Mustafayeva, N. (2017). XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi-vətənpərvərlik mövzulu müxəmməslər. Bakı Dövlət Universiteti İlahiyyat Fakültəsinin Elmi Məcmuəsi, 123-131.
Quliyeva, S., & Babazadə, Z. (2025). Müasir qlobal kontekstdə Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafı və beynəlxalq ədəbi təsirlər: təsirləri formalaşdıran amillər. Journal of Azerbaijan Language and Education Studies, 2(3), 184–189.
Qurbanov, A. (2003). Müasir Azərbaycan ədəbi dili. Bakı.
Veliyev, E. (2022). Azərbaycan-Türk dilinin lüğət tərkibinin zənginləşməsində morfoloji və sintaktik üsulun rolu. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 3(1), 39–45.
Veliyev, E. (2025). Speech culture and deliberative practices: Negotiating local norms in multicultural contexts. Journal of Azerbaijan Language and Education Studies, 2(3), 151–175.
Xəlilov, B. (2008). Müasir Azərbaycan dili (leksika). Bakı.
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Global Spectrum of Research and Humanities
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
