Forma və Məna Arasında Körpü: Törəmə və Koqnitiv Dilçiliyin İnteqrasiyası
DOI:
https://doi.org/10.69760/gsrh.0250205027Keywords:
törəmə dilçilik, koqnitiv dilçilik, neyrodilçilik, konseptual metaforaAbstract
Bu məqalə dilin iki əsas elmi paradiqması — Törəmə Dilçilik və Koqnitiv Dilçilik arasında qarşılıqlı əlaqəni və bu münasibətin insan beynində dilin qavranılması və yaradılması proseslərinə necə təsir etdiyini araşdırır. Törəmə Dilçilik dili fitri və formal bir sistem kimi nəzərdən keçirərək, sintaktik əməliyyatların universallığını vurğulayır. Koqnitiv Dilçilik isə dilin ümumi idrak mexanizmləri, bədənləşmiş təcrübə və konseptual təşkilatla əlaqəsini əsas götürür. Məqalə göstərir ki, bu iki yanaşma bir-birinə zidd deyil, əksinə, bir-birini tamamlayır: Koqnitiv çərçivələr Törəmə Qrammatikanın formal strukturlarına funksional və semantik motivasiya qazandırır.
Tədqiqatda sintaktik səmərəliliyin koqnitiv emal prinsipləri ilə, semantik və metaforik quruluşların isə konseptual sistemlə necə uzlaşdığı izah edilir. Müəllif iddia edir ki, dilin qrammatik strukturları yalnız formal qaydaların məhsulu deyil, həm də insanın qavrayış və təcrübəsinin neyrokoqnitiv təzahürləridir. Gələcək tədqiqatların Neyrodilçilik istiqamətində — yəni beynin sintaktik və konseptual şəbəkələrinin qarşılıqlı aktivliyini empirik olaraq izləməklə — bu nəzəriyyələri birləşdirməsi tövsiyə olunur. Nəticədə, dilin həm yaradılması, həm də qavranılması insan koqnisiyasının ən səmərəli və mükəmməl mexanizmlərindən biri kimi təqdim edilir.
References
Amin, M., Rasheed, H., Ali, S., & Ara, A. (2025). Artificial intelligence and the standardization of global English: A sociolinguistic inquiry. Qualitative Research Journal for Social Studies, 2(3), 365–384. https://doi.org/10.63878/qrjs3.10
Lai, V. D., Ngo, N. T., Veyseh, A. P. B., et al. (2023). ChatGPT beyond English: Towards a comprehensive evaluation of large language models in multilingual learning. Findings of EMNLP 2023 (Long Papers). https://openreview.net
Lee, S., Jeon, J., & McKinley, J. (2025). Generative AI and English language teaching: A global Englishes perspective. Annual Review of Applied Linguistics, 45, 85–108. https://doi.org/10.1017/S0267190525100184
Lepp, H., & Smith, D. S. (2025). “You cannot sound like GPT”: Signs of language discrimination and resistance in computer science publishing. In Proceedings of the 2025 ACM Conference on Fairness, Accountability, and Transparency (FAccT ’25). https://doi.org/10.1145/3715275.3732202
Mammadova, I. (2024). The role of proverbs in language learning: A cognitive and cultural perspective. EuroGlobal Journal of Linguistics and Language Education, 1(1), 40–45. https://doi.org/10.69760/8qj8tr41
Aliyeva, E. (2025). The Role of Teaching Proverbs and Sayings in Enhancing Students' Speaking Skills. Acta Globalis Humanitatis Et Linguarum, 2(1), 54-61.
Yadav, D., Kumar, D., & Jain, A. (2025). Gendered language of Bihar proverbs: a descriptive study of inequality. Cogent Arts & Humanities, 12(1), 2464384.
Wang, X., Zhang, C., Chen, L., & Zhong, P. (2025). Optimization and Practice of Long Text Foreign Language Translation Algorithm Based on Transformer-XL Architecture. Procedia Computer Science, 262, 766-775.
OpenAI. (2023). GPT-4 System Card [Technical report]. OpenAI.
Sadiqzade, Z. (2024). The foundational role of auditory skills in language mastery. Acta Globalis Humanitatis et Linguarum, 1(1), 82–87.*
Sadiqzade, Z. (2024). The impact of music on language learning: A harmonious path to mastery. EuroGlobal Journal of Linguistics and Language Education, 1(1), 134–140.*
Sharma, N., Murray, K., & Xiao, Z. (2024). Faux polyglot: A study on information disparity in multilingual large language models (NAACL 2025 presentation). arXiv Preprint, arXiv:2407.05502. https://arxiv.org/abs/2407.05502
Zeng, J., & Yang, J. (2024). English language hegemony: Retrospect and prospect. Humanities and Social Sciences Communications, 11(317). https://doi.org/10.1057/s41599-024-02821-z
Vashee, K. (2023, June 28). Making generative AI effectively multilingual at scale. ModernMT Blog. https://www.modernmt.com/blog
Crotty, D. (2024, February 23). AI, translations, and the dominance of the English language. The Scholarly Kitchen. https://scholarlykitchen.sspnet.org
Patterson, J. (2025, September 2). Multilingual artificial intelligence often reinforces bias. Johns Hopkins Hub. https://hub.jhu.edu
Rajesh, A., & Padma, P. (2025). Lingua Franca 2.0: The enduring power of English amidst artificial intelligence. International Journal of Language, Literature and Culture, 5(4), 60–65. https://doi.org/10.22161/ijllc.5.4.9
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Global Spectrum of Research and Humanities
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
