Münaqişələrin beynəlxalq iqtisadi münasibətlərə təsiri

Abstract

Münaqişə problemi qloballaşma prosesinin genişlənməsi ilə əlaqədar olaraq beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə ön plana çıxmışdır. Bu baxımdan münaqişələrin tədqiqinin aktuallığı təkcə iqtisadi həyatda münaqişələri proqnozlaşdırmaq və tənzimləməklə deyil, həm də onlardan inkişaf vasitəsi kimi düzgün şəkildə istifadə ilə əlaqədardır. Qeyd edilənlərə əsaslanaraq, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərə transformasiya kontekstində münaqişələrin həlli xüsusiyyətlərinin və münaqişə yaradan vəziyyətlərin öyrənilməsi xüsusilə vacibdir.

Münaqişələr o halda yaranır ki, bir dövlət və ya dövlətlər öz iqtisadi maraqlarını başqalarına diktə etməyə çalışır, öz inhisarlarını elan edir və buna nail olur, eyni zamanda digər ölkələrin maraqlarını nəzərə almır. Münaqişə obyekti olan əks maraqların mümkün növlərinin əhatə dairəsi çox genişdir: birbaşa iqtisadi təhlükəsizlik, dövlət sərhədləri, ümumi iqtisadi, milli, informasiya, ideoloji maraqlar və s. Ölkələr arasında iqtisadi əlaqələr əməkdaşlıq və ya rəqabət, qarşılıqlı yardım və ya genişlənmə münasibətləri xarakteri alır.

Beynəlxalq iqtisadi münaqişələrin subyektlərinin və səbəblərinin spesifikliyi onların yaranması, inkişafı və həlli formalarını və mexanizmlərini müəyyən edir. İlkin təzahür formaları arasında dövlətlərarası mübahisələr və diplomatik hərəkətlər mövcud olur. Münaqişənin inkişafı tez-tez bloklar və digər birgə fəaliyyət göstərən qruplar, dövlətlər və digər siyasi təşkilatlar şəklində əks tərəflərin formalaşması ilə əlaqələndirilir. Qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi münaqişələrin həlli və qarşısının alınması vasitələri digər münaqişə növlərinin həlli formalarından ciddi fərqə malikdir. Belə ki, ərazi prinsipi münaqişəli vəziyyətə üstünlük verildikdə, iqtisadi münaqişə cəmiyyətdə qeyri-sabit vəziyyətə, dövlətlərarası münasibətlərdə arzuolunmaz, mənfi dəyişikliklərə səbəb olur.